Instytut Stomatologii Uniwersytetu Jagiellońskiego – przeszłość, teraźniejszość i perspektywy rozwoju

Stanisław Majewski
 

Uniwersyteckie nauczanie stomatologii w Polsce rozpoczęło się już ponad 200 lat temu (1799) w Krakowskim Uniwersytecie Jagiellońskim, który wyprzedził w tym względzie wiele znanych uczelni zagranicznych. Natomiast około 100 lat później zorganizowano w UJ instytucjonalne struktury stomatologii uniwersyteckiej i wówczas od 1899 roku stomatologia stała się formalnie obowiązkowym przedmiotem nauczania na Wydziale Lekarskim UJ.
Aktem, o kapitalnym znaczeniu dla polskiej stomatologii uniwersyteckiej było rozporządzenie Ministerstwa Oświaty i Wyznań w Wiedniu z dn. 6. X. 1902 roku (L. 16117), które zezwalało na utworzenie uniwersyteckiego zakładu dentystycznego (3, 6). Był to owoc wieloletnich starań Wydziału Lekarskiego UJ, których inspiratorem był Wincenty Łepkowski, a co w efekcie zaowocowało otwarciem w dn. 1 X 1903 roku pierwszego w Polsce uniwersyteckiego Instytutu Stomatologicznego (2, 3, 6, 7). Instytut ten funkcjonował nieprzerwanie przez 36 lat (do 1939 roku), wpisując się na trwale prekursorskimi osiągnięciami do złotej księgi historii stomatologii w Polsce i współczesnej Europie, a Wincenty Łepkowski – pierwszy profesor z zakresu stomatologii – zyskał sobie miano ojca polskiej stomatologii uniwersyteckiej.
Dlatego, gdy kończyliśmy wielkie dzieło rozbudowy i adaptacji gmachu przy ul Montelupich 4 – jako wówczas pełnomocnik Rektora UJ ds. inwestycyjnych i organizacyjnych oraz przewodniczący uczelnianej Komisji ds. restrukturyzacji stomatologii – przedstawiłem 1. II. 1999 roku władzom Collegium Medicum UJ kompleksowo opracowany projekt reorganizacji stomatologii zawierający wniosek o reaktywowanie Instytutu Stomatologicznego w krakowskim Uniwersytecie. W związku z zakończeniem kadencji władz uczelnianych opracowanie to niestety nie zostało uwzględnione, a utworzony rok później Instytut zachował przestarzałą strukturę jednostek wewnętrznych – nie odpowiadającą wymogom współczesnej jednostki uczelnianej początku nowego wieku, ani warunkom jakie stwarza nowoczesny obiekt, jakim po wiekowej bezdomności dysponuje obecnie krakowska stomatologia.
Obecnie, kiedy Zarządzeniem Rektora UJ Nr 35 z dn. 28 lipca 2000 roku Instytut Stomatologii został formalnie powołany, zaś ja w wyniku wyborów w dniu 18 stycznia 2001 roku zostałem jego pierwszym dyrektorem – czuję się w obowiązku zebrania i przedstawienia zarówno świetnej jego przeszłości, jak też stanu obecnego i perspektyw dalszego rozwoju krakowskiej stomatologii uniwersyteckiej.
Jest zatem faktem, że już przeszło 200 lat temu, kiedy nauczanie i praktykowanie dentystyki powszechnie odbywało się w prywatnych ośrodkach cyrulickich praktyk paramedycznych w Polsce dzięki światłym umysłom wybitnych uczonych jednego z pierwszych uniwersytetów europejskich – Wszechnicy Jagiellońskiej w Krakowie – już wówczas uznano stomatologię za równoprawną z innymi specjalnościami medycznymi. Wśród tych, perspektywicznie myślących profesorów Uniwersytetu Krakowskiego – złotymi literami w historii polskiej stomatologii zapisali się m.in. Rafał Czerwiakowski (1743-1813) uznany za ojca chirurgii polskiej i Wincenty Łepkowski (1866-1935), który również zasłużył sobie na zaszczytne miano ojca polskiej stomatologii.
Na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego wieku istniały w Polsce następujące ośrodki nauk medycznych: Kraków, Wilno, Lwów, Warszawa i Poznań. Jednak pierwszym ośrodkiem, w którym wprowadzono nauczanie dentystyki do medycyny i w którym zorganizowano pierwsze w Polsce instytucjonalne struktury stomatologiczne na Wydziale Lekarskim był Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. W Krakowie bowiem już w 1799 roku wprowadzono do programu studiów lekarskich wykłady z zakresu dentystyki, które początkowo jako przedmiot nadobowiązkowy na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego prowadził w ramach chirurgii prof. Rafał Czerwiakowski, a następnie wykładowcami byli m.in. profesorowie: prof. Mikołaj Korde, prof. Ludwik Bierkowski i prof. Józef Brodowicz, którego tematem pracy doktorskiej była anatomia i fizjologia zębów (3, 6, 7). W 1779 roku ukazał się podręcznik chirurgii prof. Czerwiakowskiego z obszernymi rozdziałami poświęconymi zagadnieniom stomatologicznym, który odegrał ważną rolę w rozwoju dentystyki w Polsce (1, 3, 4).
W tym też czasie – do połowy dziewiętnastego stulecia – na Wydziale Lekarskim UJ przeprowadzono egzaminy na magistra dentystyki. W ten sposób, po złożeniu wymaganych egzaminów przed Komisją Wydziału Lekarskiego w dniu 9 czerwca 1813 roku dyplom magistra dentystyki uzyskała pierwsza w Polsce kobieta tj. Pani Józefa Serre.
W 1877 roku odbyła się na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, jako pierwsza w Polsce, habilitacja z zakresu stomatologii. Habilitowano dr Karola Goebela, któremu po uzyskaniu habilitacji powierzono nie tylko wykłady, ale także ćwiczenia praktyczne z dentystyki. Ćwiczono usuwanie zębów najpierw na zwłokach, a później wykonywano zabiegi u pacjentów w ambulatorium dentystycznym. Goebel publikował też pierwsze w Polsce prace naukowe z zakresu stomatologii. Dzieło to kontynuował i rozwijał najskuteczniej W. Łepkowski, a później jego byli asystenci: dr Jerzy Drozdowski i dr Ludwik Sieppel (3, 5, 6).
Najważniejszym aktem prawnym decydującym o uniwersyteckiej pozycji polskiej stomatologii było zarządzenie Ministerstwa Wyznań i Oświaty w Wiedniu z dnia2 grudnia 1899 roku – stanowiące, że nauczanie dentystyki należy do obowiązkowych przedmiotów studium lekarskiego, bez zaliczenia którego i zadania egzaminu nie można uzyskać absolutorium na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego (3, 4, 6, 7). W ten sposób stomatologia została formalnie podniesiona do rangi dyscypliny naukowej na poziomie obowiązującego przedmiotu nauczania uniwersyteckiego.
Staraniem Wincentego Łepkowskiego, po jego habilitacji, utworzono na UJ pierwsze stomatologiczne jednostki organizacyjne: w 1897 r powstaje Uniwersyteckie Ambulatorium Dentystyczne przy I Klinice Chirurgii prof. L. Rydygiera a w 1903 r. pierwszy w Polsce Instytut Stomatologiczny, który funkcjonował z przerwą wojenna do 1947 roku, przemieniony na Klinikę Stomatologiczną, do czasu powołania Oddziału Stomatologii Akademii Medycznej (1950), kiedy utworzono cztery istniejące do dzisiaj Katedry stomatologiczne (2, 3, 6, 7). Warto przypomnieć, że prof. W. Łepkowski utworzył przy Instytucie pierwszą w Polsce Szkołę dla techników dentystycznych.
Kraków był zatem pierwszym na ziemiach polskich ośrodkiem życia naukowego i zawodowego stomatologów. Warto o tym przypomnieć z okazji kończących się obchodów jubileuszu 200-lecia nauczania stomatologii w Uniwersytecie Jagiellońskim i 100-lecia wprowadzenia w Polsce stomatologii jako obowiązkowego przedmiotu nauczania medycyny na poziomie uniwersyteckim, co sprawiło, że stomatologia polska o kilkadziesiąt lat wyprzedziła wiele uniwersyteckich ośrodków w Europie i na świecie, gdzie przeważnie znacznie później niż w UJ stopniowo wprowadzano tę specjalność do programów nauczania na poziomie wyższych studiów medycznych.
Kończąc ten okolicznościowy artykuł pragnę z nieukrywaną satysfakcją – jako inicjator tego ogromnego przedsięwzięcia inwestycyjnego – wyrazić wielką radość, że w jubileuszowym roku 600-lecia odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego i 200-lecia nauczania stomatologii w Krakowie doczekaliśmy się własnej i ze wszech miar nowoczesnej bazy lokalowej. Zakończyła się bowiem przez wiele lat realizowana modernizacja i rozbudowa pięknego obiektu przy ul. Montelupich 4 w Krakowie, gdzie znalazły już super komfortową lokalizację wszystkie – rozproszone dotąd w mrocznych kamienicach czynszowych na terenie całego miasta – Katedry i Zakłady stomatologiczne, zorganizowane obecnie pod historyczną nazwą „Instytut Stomatologii” wraz z Uniwersytecką Kliniką Stomatologiczną. Powstały zatem znakomite warunki dla rozwoju stomatologii w Krakowie, warunki dla uzyskania pozycji na miarę współczesnych wymogów, a przy tym godnej dawnych tradycji i wielkiego dorobku Instytutu Stomatologicznego UJ, który przez dziesiątki lat był niekwestionowanym liderem stomatologii uniwersyteckiej w Polsce.

Na fotografiach:
 

Ryc. 1. Elewacja pierwszej siedziby Instytutu Stomatologicznego UJ, który po utworzeniu od 1903 roku mieścił się w rynku Głównym Nr 22 (na II piętrze), a następnie został przeniesiony do pozyskanego w 1913 roku lokalu przy ul Garncarskiej 9. Po wojnie zakłady stomatologii zlokalizowano w kamienicy czynszowej przy ul. Smoleńsk 25, potem ul. Lubicz 24 (Ortodoncja), Syrokomli (Protetyka). Obecnie cała stomatologia mieści się w gmachu przy ul. Montelupich 4 (1999).

2. Fotokopia oryginalnej pieczęci lakowej Instytutu Stomatologicznego z okresu przed II wojną światową.

Piśmiennictwo

1. Czerwiakowski R. J.: Wywód o narzędziach cyrulickich. Kraków, 1799. -2. Dorski H.: Rys historii dentystyki w Polsce. Suplement Propedeutyki Dent., Kraków 1947. -3. Jesionowski M.: Historia stomatologii polskiej. PZWL Warszawa 1971. -4. Jesionowski M.: Medycyna w Alma Mater Ceacoviensis. Czas. Stomat 1965, 1, 43-48. -5. Majewski S.: Doc. dr Ludwik Sieppel – organizator krakowskiej stomatologii akademickiej i współtwórca współczesnej krajowej protetyki stomatologicznej. Stomat. Kliniczna, Kraków 1982, 3. – 6. Piękoś B.: Rozwój stomatologii polskiej na przełomie XIX i XX wieku. Wincenty Jacek Łepkowski. Nakładem Autora, Kraków 1997. -7. Wajs S.: Wybrane wydarzenia z historii dentystyki. SANMEDIA, Warszawa 1994.